Herentals in de Tweede Wereldoorlog 1939 – 1945.
Adolf Hitler was met zijn Nationaal Socialistische Partij (Nazi) in Duitsland aan de macht gekomen in 1932. Hij schafte stuk voor stuk alle democratisch verworven rechten van de burgers af, verving het bestuur van het land door zijn partijgetrouwen en trad met een beperkte eliteclub van veteranen uit de Eerste Wereldoorlog op als de absolute leider van het land met de volledige steun van het leger.
Op 1 september 1939 geeft Hitler het bevel om Polen te veroveren. Dit gaat voor Groot-Brittannië en Frankrijk te ver en 3 dagen later verklaren ze de oorlog aan Duitsland. Een algemene mobilisatie van alle soldaten in de omringende landen komt op gang. De Belgische soldaten worden klaargestoomd om ons land te verdedigen en zetten hun stellingen op achter het Albertkanaal.
Het Albertkanaal : een strategisch verdedigingsfront
Het Albertkanaal en het Kempisch Kanaal speelden een belangrijke strategische rol bij de verdediging van België. Vermits de stad Herentals vlak tegen deze kanalen ligt, wilde het Belgisch Leger deze barrière met hand en tand verdedigen tegen een eventuele invasie van de Duitsers. Tijdens de mobilisatie van 1939 werden daarom meer dan tienduizend Belgische soldaten ingekwartierd in de openbare plaatsen van de stad, vooral in de scholen maar ook bij de lokale bevolking zoals in de schuren van de boerderijen in de nabije omgeving van het Albertkanaal.
Alle bruggen over het Albertkanaal werden ondermijnd om ze eventueel op te blazen om de Duitse opmars te vertragen. Vrachtwagens en personenauto’s van firma’s en particulieren werden opgeëist. Alles werd in gereedheid gebracht om de aanval af te slaan. De kermis in Herentals die begin september zou doorgaan werd afgelast.
Op 10 mei 1940 vallen de Duitse legers gelijktijdig, België, Nederland en Luxemburg binnen met als doel hun aartsvijand Frankrijk zo snel mogelijk uit te schakelen. Tegen de kracht en overmacht van de Duitse vliegtuigen, tanks en goed getrainde soldaten kunnen onze Belgische jongens weinig doen.
In het ganse land ontstaat paniek omdat mensen zich de gewelddaden van augustus 1914 tijdens de Eerste Wereldoorlog nog goed herinnerden. Vele burgers, gezinnen met kinderen en ouderen laten thuis alles achter en slaan met hun hebben en houden op de vlucht naar familieleden of bekenden in West-Vlaanderen of Frankrijk.
Op 14 mei 1940 hebben de Duitsers zonder slag of stoot de stad Herentals ingenomen. Er vielen gelukkig geen doden en gewonden. Tijdens de afwezigheid van vele bewoners was er erg veel geplunderd in de stad. De lokalen in de scholen werden onmiddellijk door de Duitse bezetters opgeëist.
Op 28 mei 1940 capituleert België en geeft het Belgische leger zich over. Ongeveer 700 Herentalse gemobiliseerden en dienstplichtigen moesten het vaderland verdedigen tegen de Duitsers. Tijdens deze Achttiendaagse Veldtocht sneuvelden 16 Herentalse soldaten op het veld van eer.
Vier jaar van bezetting : 1940 – 1944
Tijdens de bezetting van ons land in de jaren 1940 tot 1944 namen de Duitsers het bestuur van onze stad over. Zij zorgden voor strenge verplichtingen en verboden waar zware straffen op stonden. Men kon zonder enig protocol worden opgepakt en naar een strafkamp ergens ver weg in Duitsland of Polen worden gevoerd.
De ordehandhaving was het werk van de Feldgendarmerie, een militaire politie. Zeven Duitse Feldgendarmen verbleven in het kasteel van Diercxens in de Wolstraat.
Tijdens de eerste jaren van de bezetting ging het leven van de burgers gewoon zijn gang. De Duitse soldaten deden dooreen gezien niet moeilijk. Er ontstonden dan ook vriendschappen en soldatenliefjes met de Duitse jongens die zo ver en lang weg van huis waren. De café’s draaiden goed en ook de winkeliers en vaklieden werden correct betaald voor hun geleverde goederen en diensten.
De Duitse gendarmen werden bijgestaan door Belgische burgers voor het opsporen en aanhouden van werkonwilligen, saboteurs en terroristen. Voor Herentals en directe omgeving waren er 8 zulke ‘opspoorders’ gekend.
Het gewapend verzet – de Witte Brigade
Vanaf het jaar 1943 leed het Duitse Leger steeds meer verliezen aan soldaten (gesneuvelden, gewonden en vermisten) en terrein in de bezette gebieden (Noord-Afrika en Italië). Ze werden door de geallieerde legers van Groot-Britannië, Amerika en Canada, alsook door de immense leger van de Sovjet Unie, steeds verder terug richting Duitsland gedreven. De oorlog kwam op een keerpunt en de sfeer van de Duitse bezetter sloeg om van vriendelijkheid jegens de bevolking naar driest geweld, wraak en achterdocht tegen al wie de organisatie van het nazi-regime tegenwerkte.
Het plaatselijk verzet werd steeds beter georganiseerd en men kwam in actie door sabotage te plegen, troepentransporten te verhinderen en aanslagen op militaire installaties te doen. Deze verzetsstrijders, bestonden uit jonge mannen uit de lokale bevolking, werden bewapend en bestuurd vanuit het buitenland (London). De uitvoeringsbevelen om tot actie over te gaan werden via de Engelse radio (B.B.C) in codezinnen aan de verzetslieden overgemaakt.
In Herentals waren er verschillende weerstandsgroeperingen actief :
– het A.S. (Armée Secrète) of het G.L. (Geheim Leger)
– het N.K.B. (Nationale Koningsgezinde Beweging)
– het K.L. (Kempisch Legioen)
– het O.F. (Onafhankelijkheidsfront).
Al deze groeperingen waren in onze streek beter gekend onder de noemer ‘Witte Brigade’. In totaal werden door de officiële diensten na de oorlog 147 verzetslieden als ‘Erkend Weerstander’ voor Herentals geregistreerd.
In de oorlogsjaren werden in Herentals 67 inwoners door de Duitsers aangehouden die verdacht werden van verzetsdaden en andere strafbare feiten.
Hiervan overleefden 12 veroordeelden hun jarenlang verblijf in een concentratiekamp ver weg van thuis niet.
De besloten tijd van Herentals : van 5 tot 23 september 1944
Op 5 september 1944 bereikten de geallieerde (Britse) legers de haven van Antwerpen en daarmee de omgeving van het Albertkanaal. Enkele dorpen ten zuiden van het Albertkanaal zoals Olen, Noorderwijk en Morkhoven werden ook op die dag bevrijd.
Maar de geallieerde legereenheden konden niet verder omdat de Duitsers alle (herstelde) bruggen over het Albertkanaal de dag voordien hadden opgeblazen.
Hierdoor moest de bewoners van het stadscentrum en uit nabije omgeving van Herentals nog 18 dagen wachten voor ze werden bevrijd van de Duitse bezetters.
De Engelse artillerie stond opgesteld in de omgeving van Noorderwijk en vuurde regelmatig salvo’s af op de Duitse militaire installaties die zich bevonden achter het Albertkanaal ten noorden van Herentals. De Duitsers hadden hun observatieposten op de Sint-Waldetrudis kerktoren en de belforttoren in de stad. Van daaruit konden ze alle troepenbewegingen van de geallieerden goed zien. De Duitse artillerie, een Flak-luchtafweerstelling, stond opgesteld op de Kempische Heuvelrug in de Lichtaartse bossen.
Op 15 september 1944 rond twee uur in de namiddag gebeurde één van de meest dramatische ongelukken van de oorlog in Herentals. Tijdens de beschieting van het centrum van de stad kwam plots een granaat neer op het binnenplein van het klooster van de zusters Franciscanessen. Juist op dat moment waren de weeskinderen, die door de zusters waren opgevangen in het meisjespensionaat, buiten tijdens een rustpauze aan het spelen. De ontplofte obus richtte een enorme ravage aan : 6 kinderen waren op slag dood of stierven aan hun verwondingen. In totaal waren er 19 slachtoffers, de meeste van het vijfde, zesde en zevende leerjaar.
De gehuchten, gelegen aan de overkant van het Albertkanaal (Wolfstee, Klein-Gent, Veldhoven en de Molekens) deelden ook in de miserie van de oorlog omdat ze in die periode tijdelijk in een ‘spergebied’ kwamen te liggen. Tijdens schermutselingen met een Duitse verkenner patrouille kwam hier een burger om het leven.
De bevrijding van Herentals op 23 september 1944
Op 23 september 1944 wordt een verkennersgroep van de Britse 49e West Riding divisie (de ‘Polar Bears’) op de Grote Markt als een helden verwelkomd door de mensen van Herentals. De Duitsers hadden reeds de nacht ervoor in stille trom de stad muisstil verlaten. Bijgevolg werd Herentals zonder slag of stoot door de Engelsen bevrijd.
De soldaten van ‘Brigade Piron’ of de 1e Belgische Groepring, waarvan 29 Herentalsenaren bij deze eenheid in dienst waren, werden daarom ingezet in de omgeving van Leopoldsburg en het Kanaal van Wessem aan de grens met Nederlands Limburg.
Het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa: 8 mei 1945
Na de bevrijding van Herentals is de oorlog echter nog niet voorbij want deze duurt nog tot 8 mei 1945 in Europa. Na het gooien van twee atoombommen geeft Japan zich over en is op 15 augustus 1945 de Tweede Wereldoorlog definitief voorbij.
De heropbouw kan beginnen en een lange tijd van vrede breekt aan.